علت اسپرم صفر چیست؟
ناباروری مرداندر هر یک میلی‌لیتر مایع منی، ۲۰ میلیون اسپرم وجود دارد که ۵۰ درصد از اسپرم‌ها دارای شکل طبیعی و ۳۰ درصد از آنها دارای حرکتی رو به جلو می‌باشند که هرگونه اختلال نظیر کاهش تعداد اسپرم‌ها، زمینه‌ساز ناباروری می‌گردد. یکی از علل اصلی ناباروری مردان که معمولاً هیچ‌گونه علامت خاصی از خود نشان نمی‌دهد، اسپرم صفر یا آزواسپرمی (Azoospermia) نام دارد.
آزواسپرمی، که ناشی از عدم وجود اسپرم در مایع منی می‌باشد، علت ۱۵ درصد از موارد ناباروری مردان و عاملی شایع در میان حدود ۱ درصد در آقایان است. در این مطلب به توضیح علت صفر بودن اسپرم و نشانه‌ها و راه‌های تشخیص آن می‌پردازیم.
آزواسپرمی چیست؟
طبق آمارهای به دست آمده حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد زوج ها نابارور هستند که در ۵۰ درصد موارد، ناباروری به علت مشکلات خانم و در ۵۰ درصد موارد دیگر ناباروری به علت مشکلات آقا بروز پیدا می کند. اسپرموگرام مهمترین آزمایش در بررسی شرایط باروری در مردان است. برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید مطلب همه چیز درباره ناباروری مردان را مطالعه کنید.
اگر تعداد اسپرم ها موجود در آزمایش اسپرموگرام حداقل ۲۰ میلیون در یک میلی لیتر باشد و ۳۰ درصد آنها حرکت رو به جلو و ۵۰ درصد شکل طبیعی داشته باشند، جواب آزمایش نرمال است. کم بودن این مقادیر مشکل الیگواسپرمی نام دارد. البته این مشکل اساسی نخواهد بود؛ تنها زمانی فرد دچار مشکل خواهد شد که در آزمایش هیچ اسپرمی وجود نداشته باشد و اصطلاحاً فرد دچار آزواسپرمی یا اسپرم صفر شده باشد. در ادامه یک نمونه جواب آزمایش اسپرم صفر آورده شده است:
آزواسپرمی ایدیوپاتیک
شکل حادی از ناباروری در مردان که بدون علل مشخصی اتفاق می افتد، «آزواسپرمی ایدیوپاتیک» نام دارد و این اختلال با درگیر کردن حدود ۱ درصد از مردان می تواند در اثر چاقی، اضافه وزن و افزایش سن شدت یابد.
اسپرم صفر چه نشانه ها و علائمی دارد؟
برای تشخیص اسپرم صفر، در کنار آزمایش های مختلف لازم است که به نشانه ها و علائم این اختلال نیز توجه گردد. برخی از علائم اسپرم صفر که گاهی با معاینات فیزیکی و گاهی با تست های گوناگون مشخص می شوند، عبارتند از:
- تلاش ناموفق چندین ماهه برای بارداری همسر
- افزایش موی بدن، چربی و بافت پستان
- سطح پایین هورمون های FSH و LH
- سطح نامتعادل هورمون تستوسترون
- بالا بودن میزان هورمون گنادوتروپین
- ترشح آبکی، سفید و شفاف از آلت تناسلی مرد
- رگ های پیچ خورده، بزرگ و قابل مشاهده روی اسکروتوم (نشانه واریکوسل)
- احساس وجود توده یا تورم در بخش تناسلی
- داشتن بیضه های نرم و کوچک
- فقدان بیضه
- شکل پایین افتاده بیضه ها
- میل جنسی کم
- کاهش عضلات بدن
- کوچک تر بودن آلت تناسلی از حد طبیعی
- داشتن مشکل با انزال یا نعوظ
- بلوغ غیر طبیعی یا دیرهنگام
کدام اختلالات می تواند علت اسپرم صفر به شمار رود؟
به طور کلی علت اسپرم صفر به سه دسته بزرگ تقسیم می شوند:
- اختلالات مربوط به هورمون ها و غدد (علل قبل از بیضه)
- اختلالات مربوط به بیضه و فرآیند تولید اسپرم (علل بیضوی)
- انسداد در مسیر انتقال اسپرم (علل بعد از بیضه)
صفر بودن اسپرم به دلیل اختلالات هورمونی
دو فعالیت اصلی بیضه ها عبارتند از:
- تولید هورمون مردانه یا همان تستوسترون
- تولید اسپرم یا همان نطفه
تولید هرکدام از موارد بالا تحت تأثیر هورمون خاصی است که از غده هیپوفیز ترشح می شود. تولید تستوسترون تحت کنترل هورمون LH و تولید اسپرم یا همان نطفه تحت کنترل هورمون FSH است. اگر غده هیپوفیز به هر علتی هورمون FSH ترشح نکند، تعداد اسپرم کاهش یافته و در نهایت فرد دچار آزواسپرمی خواهد شد. اغلب در این موارد با تزریق هورمون FSH تولید اسپرم را افزایش می دهند.
علل بروز اختلال در ترشح FSH
غده هیپوفیز به دلایل زیادی دچار اختلال در تولید هورمون FSH می شود. اما سه دلیل عمده بروز این مشکل عبارتند از:
- کم کاری غده هیپوفیز
- افزایش هورمون پرولاکتین خون
- تزریق هورمون تستوسترون
خطرات تزریق تستوسترون
هورمون تستوسترون دارای اثر مهاری بر غده هیپوفیز می باشد. در صورتی که فرد به این هورمون نیازی نداشته باشد ولی از این هورمون استفاده کند، در دراز مدت نه تنها سبب مهار تولید هومون FSH و ازواسپرمی خواهد شد بلکه سبب تحلیل رفتن بیضه نیز می شود.
آزواسپرمی ناشی از علل بیضوی
یکی از علت های اسپرم صفر؛ بیماری بیضه است که سبب عدم تولید اسپرم می شود. از جمله عللی که سبب بروز مشکلات بیضوی می شود عبارتند از:
- عفونت اریونی
- پرتو درمانی
- شیمی درمانی
- برخی از داروها
- ضربه به بیضه ها
- بیضه نزول نکرده
علل بعد از بیضه یا آزواسپرمی انسدادی
زمانی که اسپرم در بیضه تولید می شود از طریق لوله های منی بر، از بیضه خارج می شود. هرگونه انسداد در این مسیر، علت اسپرم صفر در آزمایش مایع منی خواهد شد. اصطلاحاً به این نوع از آزواسپرمی، آزواسپرمی انسدادی می گویند.
پزشک در اولین گام به تشخیص انسدادی بودن یا نبودن اسپرم صفر می پردازد. علل قبل از بیضه و علل بیضوی سبب آزواسپرمی غیر انسدادی و علل بعد از بیضه سبب آزواسپرمی انسدادی خواهد شد.
اسپرم تولید شده در بیضه، پس از عبور از لوله ای به نام اپیدیدیم وارد لوله منی بر و سپس وارد مجرای انزالی شده که منی را داخل مجرای ادرار می ریزد. بروز انسداد در طول این مسیر سبب آزواسپرمی انسدادی خواهد شد که وجود انسداد در طول این مسیر به سادگی با معاینه قابل تشخیص می باشد.
بیماری های مرتبط با اسپرم صفر
همزمان با بروز اسپرم صفر در گروهی از مردان، بیماری های دیگری نیز به شکلی شایع در میان این دسته از افراد مشاهده می شود و به نظر می رسد که وقوع آنها، مرتبط با یکدیگر باشد؛ از جمله:
- بروز التهاب بیضه
- ابتلا به سندرم کالمن
- شکل گیری سندرم کلاین فلتر
- مشکل انزال معکوس یا بازگشتی
- انسداد مجاری انزال
- ابتلا به عارضه هایپر پرولاکتینوما
- بروز فیبروز کیستی
- ابتلا به سرطان بیضه
- واریکوسل گرید3
عوامل مؤثر بر آزواسپرمی
اختلال آزواسپرمی یا اسپرم صفر به عنوان یکی از علل ناباروری، به دلایل مختلفی رخ می دهد و توسط عوامل گوناگونی نیز شدت می یابد. برخی از عوامل تأثیرگذار بر آزواسپرمی عبارتند از:
- مصرف مواد مخدر مثل ماری جوانا
- داشتن چاقی یا اضافه وزن
- قرارگیری در معرض آفت کش ها
- مصرف زیاد آنتی بیوتیک ها
- استفاده از پرتودرمانی
- انجام یک عمل جراحی در ناحیه لگن
- بروز زخم های تناسلی
نحوه تشخیص آزواسپرمی
در ابتدا پزشک با تکرار آزمایش اسپرم، از ابتلای فرد به اسپرم صفر اطمینان پیدا می کند. این آزمایش به سادگی در محیط خانه یا آزمایشگاه قابل انجام است. از آن جایی که مدت زمان زنده بودن و فعالیت اسپرم ها در خارج از دمای بدن زیاد نیست؛ اسپرم جمع آوری شده باید در مدت حداکثر ۳۰ دقیقه به آزمایشگاه رسانده شود.
در مرحله بعدی باید نوع آزواسپرمی مشخص شود. بطور کلی برای تشخیص موارد فوق از روش های زیر استفاده می شود:
- بررسی شرح حال بیمار (شغل بیمار، داروهای مصرفی، اعتیاد)
- ویزیت بیمار و معاینات فیزیکی
- بررسی آزمایش های اسپرموگرام
- بررسی های رادیولوژیک
- نمونه برداری از بیضه ها (بیوپسی)
- سنجش سطح هورمون هایی همچون تستوسترون و بررسی صفات ثانویه
- سابقه انجام شیمی درمانی
- دریافت اطلاعات در خصوص سوابق بیماری خانوادگی مثل نقص مادرزادی و عقب ماندگی
- آگاهی از مشکلات التهاب بیضه
- ناتوانی جنسی و سوابق باروری
- آسیب های جنسی در گذشته
- اندازه گیری بیضه ها و بررسی ابتلا یا عدم ابتلا به واریکوسل
- مشخص نمودن میزان هماهنگی بیضه ها
- سابقه بیماری های عفونی مانند عفونت اپیدیدیم و یا سوزاک
- سابقه قرارگیری در معرض گرمای شدید
- معاینه لوله های منی بر و یافتن نقص احتمالی
- سونوگرافی اسکروتال یا ترانس رکتال برای بررسی بیضه با امواج صوتی
- آزمایش ادرار پس از انزال
در کنار موارد ذکر شده، توجه به برخی نکات دیگر نیز برای تشخیص آزواسپرمی ضروری است. باید دانست که پس از تلاش ناموفق زوج ها جهت بارداری طی چند ماه، با مراجعه به پزشک و نمونه برداری از نطفه مردانه می توان مشکلات اولیه ناباروری را مشخص کرد. این نمونه گیری که حداقل دو بار تکرار می شود، پیش از آزمایش خون _جهت تعیین سطح هورمون ها صورت می گیرد_ و فقدان هر گونه اسپرمی در آن، نشانه آزواسپرمی می باشد.
البته باید اشاره کرد که فرایند بیوپسی نیز پس از بی حسی و برش بخشی از بیضه، با برداشتن تکه ای از بافت آن صورت می گیرد تا علائم اسپرم غیرنرمال را تعیین نماید. ضمناً تکنیک هایی مانند اسکن اشعه ایکس یا وازوگرافی، ام آر آی (MRI) با رنگ کنتراست یا بدون آن، جراحی و… به یافتن انسداد احتمالی در بخش هایی از بیضه ها کمک می کند و زمینه را برای انجام آزمایش های ژنتیک فراهم می آورد.
آیا اسپرم صفر یعنی ناباروری مطلق؟
تمام افراد مبتلا به آزواسپرمی دچار ناباروری مطلق نیستند. برخی از این افراد قابل درمان بوده و حتی می توانند به روش های طبیعی پدر شدن را تجربه کنند. طبق آمارهای بدست آمده، از هر ۵ مرد نابارور یک نفر به این مشکل مبتلا می باشد؛ یعنی حدود ۲۰ درصد از مردان نابارور مبتلا به آزواسپرمی هستند.
آیا اسپرم صفر درمان دارد؟
در اغلب موارد علل قبل و بعد از بیضه، اسپرم صفر قابل درمان می باشد ولی علل بیضوی معمولاً غیر قابل درمان است. روش های زیادی برای درمان آزواسپرمی وجود دارد اما بطور کلی از روش های دارو درمانی و جراحی استفاده می شود که گاهی با استفاده از این روش ها بیمار به حدی از کمیت و کیفیت اسپرم خواهد رسید که می تواند از روش های کمک باروری مانند IVF استفاده کند؛ اما لازم به ذکر است که باز هم با استفاده از این روش ها فرد توانایی باروری به روش طبیعی را ندارد.
پژوهشکده علوم تولید مثل یزد به عنوان قطب درمان ناباروری ایران جایگاهی بین المللی داشته و سالانه پذیرای بیماران داخلی و خارجی زیادی می باشد. برای رزرو نوبت بهترین مراکز درمان ناباروری یزد کلیک کنید.
برای دریافت هرگونه مشاوره و راهنمایی درباره درمان ناباروری در مردان با ما تماس بگیرید:
03537283090 داخلی 232شماره WhatsAppتلگرامفیسبوکایمیل
راه های تقویت اسپرم مردان
برای تقویت اسپرم مردان یا جلوگیری از ضعیف شدن آن، راه های مختلفی وجود دارد که رعایت آنها جهت کمک به افزایش قدرت باروری، ضروری می باشد؛ از جمله:
- اجتناب از دوش گرفتن با آب داغ و قرارگیری بیضه ها در دمای بالا
- ترک سیگار برای افزایش تعداد اسپرم تا حدود ۲۲ درصد
- اجتناب از پوشیدن لباس های تنگ و چسبان و انتخاب لباس زیر گشاد و راحت
- کاهش استفاده از لپ تاپ و Wi-Fi یا دور نگه داشتن آنها از بدن تا حد امکان
- مصرف غذاهای مقوی و کم چرب حاوی پروتئین و کربوهیدرات فراوان مانند سبزیجات و غلات
- ورزش منظم و مناسب با کمک گرفتن از پزشک یا مربی ورزشی
- اجتناب از مصرف الکل به علت افزایش هورمون زنانه استروژن و کاهش مایع منی
- مصرف مکمل های غذایی و ویتامین های گوناگون
- پرهیز از مصرف انواع مواد مخدر مثل ماری جوانا
- قرار دادن فولیک اسید، کارنیتین (در شیر و گوشت قرمز)، آرژنین (در گوشت، تخم مرغ، آجیل و کنجد)، سلنیوم و همچنین ویتامین E در رژیم غذایی
- داشتن خواب کافی و مناسب در طول شبانه روز
کاربر
-بنده درموقع که نزدیکی با همسرم میکنم، هیچ منی از آلتم بیرون نمیاد و گره در وسط آلتم هست. لطفا مرا راهنمایی کنید.
کاربر
-راهنمای کنید
فردوس طاهی
-سلام وقتتون بخیر
بهتره برای معاینه به اورولوژیست مراجعه کنید.